پیشگیری و درمان کبد چرب؛ 10 گیاه دارویی موثر - مجله هدیه

به گزارش خبرنگاران؛ اصل درمان کبد چرب بر پایه اصلاح سبک زندگی و فرهنگ غذایی است و درمان های دارویی نقش اندکی در بهبودی این بیماران ایفا می کنند. افزون بر این از نقش موثر درمان با گیاهان دارویی نمی توان غافل ماند. گیاهان دارویی افزون بر در دسترس بودن شان عوارض جانبی بسیار کم و مکانسیم های درمانی و فواید اثبات شده ای در درمان بیماری کبد چرب خواهند داشت. در این جا به ده نمونه از موثرترین گیاهان دارویی در پیش گیری و درمان کبد چرب خواهیم پرداخت.

کبد، بزرگ ترین عضو بدن است که در متابولیسم و سوخت و ساز مواد مختلف و سم زدایی نقش اصلی را در بدن ایفا می نماید. سم زدایی از داروها، دفع محصولات زاید ناشی از تخریب و نوسازی گلبول های قرمز خون به صورت صفرا، تولید عوامل انعقادی خون، ذخیره قند به صورت گلیکوژن و نیز تنظیم سوخت و ساز قند و چربی از مهم ترین وظایف کبد در بدن است. البته نقش کبد در جذب چربی و دفاع در مقابل میکروب ها و سموم جذب شده از راه مواد غذایی را نباید نادیده گرفت.

باتوجه به میزان بالای بی تحرکی و چاقی به خصوص در ایام بیماری کرونا و عادات بد غذایی با افزایش موارد سندروم متابولیک و کبد چرب روبرو هستیم. در جوامع پیشرفته کبد چرب به عنوان شایع ترین علت سیروز و نارسایی کبد و یکی از علت های اصلی سرطان کبد شناخته می گردد. ابتلا به کبد چرب به خصوص در بچه ها و سنین پایین عواقب وخیم تری را به دنبال دارد. بیماری کبد چرب باید به عنوان یک تهدید جدی در اولویت برنامه های پیشگیری و درمانی کشور قرار بگیرد.

کبد چرب

بیماری کبد چرب شامل طیفی از بیماری های خفیف کبد به صورت تجمع چربی در سلول های کبدی است که در جهت خود ممکن است در گروهی از بیماران التهاب سلول کبدی ایجاد کند و با تخریب سلول کبدی به بیماری مزمن و غیرقابل برگشت به نام سیروز منتهی گردد. همراهی بیماری فشارخون بالا، افزایش چربی خون، چاقی و دیابت که همگی از اجزا سندروم متابولیک هستند، با بیماری کبد چرب مشاهده می شوند.

انواع کبد چرب

بیماری کبد چرب الکلی (ALD): به دلیل مصرف بیش از حد از الکل کبد چرب الکلی رخ خواهد داد.

بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD): چربی اضافه در کبد عامل ابتلا به بیماری کبد چرب است. این نوع در ایران شیوع بیشتری دارد. افراد چاق و دارای اضافه وزن، افراد مبتلا به دیابت، کلسترول بالا یا تری گلیسیرید بالا بیشتر در معرض بیماری کبد چرب غیر الکلی قرار دارند.

استاتو هپاتیت غیر الکلی (NASH) و استاتو هپاتیت الکلی: افرادی که الکل کم مصرف می کنند یا این که اصلاً مصرف نمی کنند، به این بیماری از انواع کبد چرب که بسیار شبیه بیماری کبد چرب الکلی است، دچار می شوند.

کبد چرب حاد بارداری: حدود 3 درصد از زنان باردار ممکن است به این بیماری کبد چرب مبتلا شوند. در این دوران چربی می تواند در کبد ذخیره گردد. حتماً چربی موجود در کبد برای مادر و نوزادش مضر خواهد بود که می تواند کبد و کلیه ها در مادر و فرزند را از کار انداخته یا عوارضی مانند عفونت شدید و خون ریزی داشته باشد. علت ابتلا به کبد چرب برای مادران باردار در این دوران نامشخص یا شاید تأثیرات هورمونی است.

علائم بیماری

در بیشتر موارد، بیماری بدون علامت است و با مشاهده بالا بودن آنزیم های کبدی در آزمایش خون که به منظور بررسی های دوره ای سلامت انجام می گردد و یا در سونوگرافی شکم که به علل دیگر انجام می گیرد، به صورت اتفاقی مشخص می گردد. اگرچه برخی از بیماران به ندرت از درد در قسمت بالا و راست شکم و یا احساس خستگی زودرس شکایت دارند.

شیوع کبد چرب بین چه افرادی وجود دارد؟

در دیابت نوع دوم شیوع بیماری کبد چرب تا 40درصد و افراد چاق حدود 50 تا 55 درصد برآورد شده است. شیوع این بیماری در خصوص اضافه وزن و نیز چربی های شکمی بیش از حد (دور کمر بیش از 80 سانتی متر در خانم ها و 94 سانتی متر در آقایان) هم افزایش می یابد. اگر چه اغلب موارد کبد چرب در افراد چاق و به ویژه دیابتی ها مشاهده می گردد، افراد لاغر در این مورد استثنا نیستند. کبد چرب در افراد لاغر بیشتر در زمینه دیابت، هیپرلیپیدمی و یا مقاومت به انسولین است و حتی بیماری فشارخون هم در این افراد بیشتر دیده می گردد.

علل بروز بیماری کبد چرب

ازجمله اختلالات متابولیک اعم از دیابت، چاقی، افزایش چربی خون، گرسنگی طولانی، استفاده از برخی دارو ها از جمله: تتراسیکلین، استروژن، تاموکسیفن، متوتروکسات، دارو های ضد ویروس ایدز و... برخی از بیماری های مادرزادی کبد از قبیل: ویلسون، گالاکتوزمی و بیماری های ذخیره گلیکوژن و عوامل دیگر از جمله علل بروز بیماری کبد چرب هستند.

گیاهان دارویی موثر در پیشگیری و درمان کبد چرب

درمان قطعی بیماری های کبدی ازجمله کبد چرب، هپاتیت مزمن و سیروز تا امروز رضایت بخش نبوده است. اثربخشی دارو های معمول در علم پزشکی مانند: اینترفرون، کورتیکواستروئید ها و پنی سیلامین، افزون بر این که هنوز تاثیرات درمانی آن ها اثبات نشده است، عوارض جانبی نیز خواهند داشت. این دارو ها اگرچه در زمان وخامت بیماری تجویز می شوند، در ابتدای بیماری با ورزش، رژیم مناسب غذایی و مصرف برخی از گیاهان دارویی، می توان فرایند درمان قطعی را سرعت بخشید و از رسیدن به مراحل بغرنج بیماری جلوگیری کرد.

خوشبختانه امروز بسکمک از پزشکان و بیماران استفاده از دارو های گیاهی مکمل و جایگزین را در درمان بسکمک از بیماری ها ازجمله کبد چرب موثر دانسته اند. در سال های اخیر بسکمک از محققان اثرات ویژه گیاهانی را که در طب سنتی توسط درمانگران بومی برای درمان بیماری های کبدی استفاده می گردد، بررسی کرده اند. تا به امروز صد ها گیاه برای بیماری های کبدی شناسایی شده است. با این حال تعداد اندکی از آن ها به طور کامل مورد مطالعه قرار گرفته اند. در این مطلب به ده نمونه از این گیاهان اشاره خواهیم کرد.

1. شیرین بیان (Licorice)

شیرین بیان یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی شناخته شده در جهان محسوب می گردد. زیستگاه این گیاه نواحی جنوبی قاره اروپا و مناطقی از مدیترانه است. گیاه شیرین بیان در مناطقی از ایران نیز می روید. استفاده از شیرین بیان به مصر باستان برمی گردد. مصریان باستان از ریشه این گیاه یک نوشیدنی برای فراعنه می ساختند؛ همچنین از گذشته تا به امروز یک داروی گیاهی مهم در چین، خاورمیانه و یونان به شمار می رود. مطالعات اخیر نشان داده که شیرین بیان در درمان کبد چرب غیرالکلی بسیار موثر عمل کرده است.

شیرین بیان در کاهش فعالیت آنزیم های ترانس آمیناز در بیماری کبد چرب غیر الکلی موثر است و از اثرات منفی فلزات سنگین و سموم کبدی جلوگیری می نماید. توجه داشته باشید که در صورت استفاده بیش از اندازه از عصاره و یا جوشانده گیاه شیرین بیان ممکن است خطرات جبران ناپذیری داشته باشد. طبع شیرین بیان گرم و خشک است.

2. فیلانتوس نیروری (Phyllanthus urinaria)

فیلانتوس نیروری نوعی علف هرز است که در نواحی گرجهتی و معمولاً در مناطق ساحلی گسترده است. این گیاه در هندوستان به وفور یافت می گردد و در طب سنتی هند فواید درمانی بسکمک دارد. اخیراً چای کیسه ای این گیاه وارد بازار شده و قابل تهیه است. بدون شک گیاه فیلانتوس نیروری یک گونه گیاهی با ترکیبات درمانی و دارویی بسیار از جمله تانن ها، آنتی اکسیدان ها و لیگنا ها است. این گیاه به منظور درمان اختلالات کبدی به خصوص زردی (یرقان) و هپاتیت B مورد استفاده قرار می گیرد.

باتوجه به میزان بالایی از پتاسیم در برگ های آن به عنوان یک دیورتیک یا اردارآور نیز شناخته شده است. به همین دلیل دارویی طبیعی در دفع سموم بدن محسوب می گردد. طبق نتایج مطالعاتی اخیر فیلانتوس نیروری از بروز بیماری های کبدی از جمله سیروز کبد که نوعی التهاب شدید محسوب می گردد، جلوگیری می نماید. همچنین ثابت شده است که این گیاه میزان اسید های چرب در کبد را کاهش می دهد. ترکیبات آنتی اکسیدان و پلی فنول در این گیاه از تهاجم و گسترش سلول های سرطانی جلوگیری می نماید و برای سرطان کبد بسیار موثر است.

3. کاسنی (Chicory)

کاسنی گیاهی است از راسته گل مینا و تیره گل ستاره ای ها که در اواخر اسفند تا خرداد در بیشتر نقاط کشورمان به صورت خودرو و وحشی می روید. ریشه، ساقه، برگ، گل و بذر گیاه کاسنی خاصیت درمانی دارند. عرق و پودر برگ کاسنی در بازار قابل تهیه است. افزون بر این نوعی از کاسنی کِشت وجود دارد که گیاه تازه آن را در برخی از بازار های تره بار می توان تهیه کرد. بیشتر محققان و متخصصان طب سنتی همیشه از کاسنی با عنوان دوست کبد یاد می کنند. کاسنی و فرآورده های آن موجب کاهش میزان کلسترول بد خون می شوند. همچنین در پاک سازی کبد از سموم و مواد زائد بسیار موثر است.

عرق کاسنی زمینه دفع آسان صفرا را از بدن فراهم می نماید. این گیاه زردی و یرقان را می زداید و به اصطلاح بار کبد را سبک می نماید. کاسنی نقش به سزایی در تولید و یا ترمیم سلول های کبدی ایفا می نماید. این گیاه سرشار از ویتامین C است و بیشتر بیماری های مربوط به کبد را رفع می نماید و به فعالیت های کبد اعتدال می بخشد.

4. خار مریم (Milk thistle)

خار مریم گیاهی با خواص درمانی است که با نام های دیگری مانند خار شیرییا خار اسکاتلندی هم شناخته می گردد. خار مریم گیاهی خاردار با گلبرگ های بنفش است که رگه های سفید دارند. عرق و بذر این گیاه خاصیت درمانی داشته و قابل تهیه هستند. مواد فعال در خار مریم گروهی از ترکیبات گیاهی موسوم به سیلیمارین هستند. سیلیمارین خواص ضد التهابی، ضد ویروسی و آنتی اکسیدانی دارد. یکی از دلایل شهرت گیاه خار مریم محافظت آن از کبد است.

از این گیاه به عنوان مکمل درمانی بیماری هایی نظیر: کبد چرب الکلی و غیر الکلی، هپاتیت و حتی سرطان کبد استفاده می گردد. این گیاه با خاصیت سم زدایی بالای خود به بازسازی سلول و سلامت کبد کمک می نماید و یکی از گیاهان موثر در درمان خانگی کبد چرب است.

5. زیره (Caraway)

زیره یکی از پرکاربردترین نوع گیاهان دارویی در بین ایرانیان است. این دانه معطر و خوش طعم در آشپزی و پزشکی بسیار کاربرد دارد. دو نوع زیره در ایران وجود دارد. یکی زیره سبز و دیگری زیره سیاه. زیره سیاه را زیره کرمان می نامند که از مرغوب ترین نوع زیره در جهانست. از پودر زیره بر روی پنیر، برنج و در ترکیبات ادویه استفاده می گردد. همچنین عرق زیره یکی از فرآورده های مهم آن است. زیره در طب سنتی دارای طبعی گرم و خشک است. این دانه سرشار از آهن، کلسیم، منیزیم، فیبر، آنتی اکسیدان و ویتامین A است.

زیره برای هضم غذا، سلامتی دستگاه گوارش، لاغری و رفع کلسترول خون موثر است. زیره خاصیت سم زدایی قوی در بدن دارد، سموم را دفع و تولید صفرا را تسهیل می نماید. طی تحقیقات و آزمایش های صورت گرفته زیره در درمان کبد چرب بسیار موثر عمل می نماید. زیره را می توان روزانه به مقدار کم هنگام صبحانه و با پنیر میل کرد یا پودر زیره را با ادویه های دیگر ترکیب نمود.

6. زرشک (Barberries)

زرشک در سبد غذایی و طب سنتی ایران جایگاه ویژه ای دارد. معمولاً سه نوع زرشک در ایران قابل تهیه است. زرشک سیاه، زرشک معمولی یا پلویی و زرشک وحشی هسته دار که در ارتفاعات و مناطق سردسیر می روید. هر نوع از زرشک خواص منحصر به فرد خود را دارد. مصرف زرشک به صورت تازه، مربا، زرشک پلو و آب زرشک کاربرد دارد. پاک سازی کبد و کیسه صفرا از مهم ترین فواید زرشک به حساب می آید. کبد، خون را سم زدایی می نماید، صفرای مورد نیاز برای هضم چربی را تولید می نماید، هورمون ها را تجزیه و ویتامین ها، مواد معدنی و آهن مورد نیاز بدن را در خود ذخیره می نماید.

زرشک ترشح مایع صفرا را بهبود می بخشد. به خاطر اثر زرشک بر بهبود ترشح مایع صفرا این میوه برای سلامت کبد و کیسه صفرا عالی است و منجر به کاهش کلسترول بد (LDL) می گردد. ترشح مایع صفرا در بدن می تواند با عوامل مختلفی نظیر رژیم غذایی نامناسب مختل گردد. توانایی زرشک برای کمک به ترشح مایع صفرا قابل توجه است؛ زیرا تقریباً کلسترول به طور انحصاری از طریق مایع صفرا دفع می گردد.

7. چای سبز (Green tea)

طب سنتی توصیه های موثری برای کمک به درمان کبد چرب دارد. یکی از این توصیه ها استفاده از چای سبز است. چای سبز برای درمان خستگی، کاهش وزن، کاهش کلسترول خون و درمان کبد چرب بسیار موثر عمل کرده است. تحقیقات جدید نشان می دهد که مصرف چای سبز می تواند اثر رادیکال های آزاد و مواد مضر در کبد را پاک سازی و رفع کند. همچنین نوشیدن چای سبز در پیشگیری از تجمع و رسوب چربی ها در اطراف کبد موثر است. البته در کنار نوشیدن چای سبز، رژیم غذایی سرشار از سبزیجات و میوه ها در برنامه غذایی ضروری است.

متخصصان طب سنتی چینی بر این باورند که نوشیدن این چای گیاهی به طور مستمر می تواند از ابتلا به سرطان کبد نیز پیشگیری کند. همچنین می توانید برای افزایش تاثیر این چای در درمان کبد چرب به چای سبزتان کمی زنجبیل تازه اضافه کنید. زنجبیل با افزایش میزان متابولیسم و سوخت و ساز بدن و کاهش جذب چربی ها به سلامت بیشتر بدن و کبد کمک می نماید.

8. زنجبیل (Ginger)

زنجبیل یکی از ادویه های خوش عطر محسوب می گردد که از قدیم در مصارف آشپزی و طبی ایران کاربرد داشته است. یکی دیگر از شیوه های کاهش جذب چربی در جریان گردش خون و اندام های داخلی گنجاندن زنجبیل در برنامه غذایی هفتگی است. افرادی که در طول هفته 2 تا 3 بار زنجبیل استفاده می کنند، می توانند از خواص درمانی آن در افزایش میزان متابولیسم و سوخت و ساز بدن و کاهش جذب چربی ها بهره مند شوند. برای این منظور می توانید یک تکه زنجبیل را درون یک کاسه ماست رنده کرده و آن را بعد از صرف وعده های غذایی میل کنید.

به اعتقاد برخی از متخصصان طب سنتی نوشیدن دمنوش زنجبیل نیز در کنترل بیماری های کبد به ویژه کبد چرب موثر است. نوشیدن این دم نوش می تواند به کاهش جذب چربی در اطراف کبد کمک کند و مانع از ابتلای افراد مستعد به این بیماری گردد. مصرف دم نوش زنجبیل یا ماست کم چرب حاوی زنجبیل به ویژه در وعده هایی که غذای چرب خورده اید، بسیار اهمیت دارد. همچنین با جوشاندن برش های زنجبیل تازه در چای سبز یا آب می توانید چای زنجبیل درست کنید.

9. دارچین (Cinnamon)

دارچین ماده غذایی معطری است که مانع بروز عفونت در بدن می گردد و مفیدترین ماده غذایی برای رفع کبد چرب است. مصرف بیش از اندازه دارچین ممکن است عوارض منفی برای بدن داشته باشد. به اعتقاد برخی از محققان کبد چرب بر اثر سردی و رطوبت در کبد به وجود می آید. طبع دارچین گرم است؛ پس می تواند در رفع کبد چرب موثر باشد؛ اما نباید در مصرف آن زیاده روی کرد. نتیجه تحقیقات دانشمندان نشان داده است که دارچین برای سم زدایی و پاک سازی کبد از سموم مضر نیز بسیار مفید است.

10. خاکشیر (Descurainia sophia)

خاکشیر بهترین بذر گیاهان دارویی است که تقریباً در بیشتر مناطق ایران قابل کشت است. این گیاه در درمان کبد چرب موثر است. خواص خاکشیر بسیار است. ازجمله: رفع یبوست، درمان اسهال، از بین بردن جوش های صورت، کنترل فشار خون، دفع سنگ کلیه و مجاری ادرار، تقویت معده، رفع بواسیر و مفید در درمان کبد چرب. مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که استفاده از این گیاه دارویی سموم کبد را دفع و از ابتلا به بیماری های کبدی جلوگیری می نماید. این گیاه عوارض منفی کم تری دارد و استفاده روزانه از آن برای درمان کبد چرب به میزان کم (حدودا 2 قاشق غذاخوری با دو لیوان آب) به درمان این بیماری کمک می نماید.

توجه داشته باشید که هیچ گاه نمی توان برای درمان قطعی بیماری کبد چرب تنها به گیاهان دارویی اکتفا کرد. برای بیماری کبد چرب درمان قطعی وجود ندارد، مگر با تحرک و ورزش، تغییر در رژیم غذایی و تغییر در سبک زندگی. همه این موارد مانند زنجیره ای به هم متصل هستند. نمی توان داروی تجویز دکتر را مصرف کرد و در کاهش وزن و ورزش روزانه اقدامی نکرد و انتظار درمان را داشت. گیاهان دارویی نام برده تنها یک محرک در تسریع درمان کبد چرب عمل می کنند که مصرف آن ها در کنار ورزش و رژیم غذایی سالم شما را به سمت درمان قطعی پیش می برد. گیاهان دارویی به دلیل در دسترس بودن برای عموم و نداشتن عوارض منفی زیاد همیشه پیشنهاد متخصصان طب سنتی و برخی پزشکان برای درمان بسکمک از بیماری هاست. اما بهتر است که حتماً قبل از مصرف هریک از این گیاهان با پزشک خود مشورت کنید تا از میزان و نحوه مصرف آنها مطلع شوید.