تلویزیون و حکمت کرونا؛ نقدی بر برنامه های نوروز - مجله هدیه

هوشنگ صدفی - روزنامه نگار - درباره عملکرد صداوسیما در نوروز 99 که با بحران کرونا و دوران قرنطینه خانگی بینندگان همراه شد، در یادداشتی که در اختیار خبرنگاران گذاشته، با انتقاد از حجم بالای آگهی های بازرگانی چنین نوشته است:

دست اندرکاران فراوری برنامه های تلویزیونی در این میان مقصرند که نتوانستند مخاطبان عام و خاص را راضی نمایند؛ هرچند این بار ویروس کرونا، ساز و کار زندگی اجتماعی و سواد بصری جامعه را آشفته نموده است، برای میلیون ها ایرانی که در قرنطینه خانگی چشم به قاب تلویزیون دوخته اند ثانیه ثانیه آگهی تجاری با تنوع تصاویر تلخکامی به دنبال دارد.

او درباره سریال پایتخت 6 و نقدهایی که به آن وارد شد، نوشته است: وقتی نقدهای برنامه تلویزیونی پایتخت را مرور می کنم از منتقدان خاص گرفته تا عام به گونه ای این برنامه را نواخته اند؛ اتفاقا به نظر می رسد این گروه از مخاطبان این بار برخلاف پنج فصل گذشته، با دقت برنامه را تماشا نموده و از سر تفنن بدان توجه ننموده اند، کلیدواژه های مورد استفاده دیالوگ ها، نشانه های به کاررفته در بند بند برنامه نشان می دهد افراد منتقد و معتقد به دقت پای این منبر جادویی نشسته اند و به ادبیات کلامی بازیگران و رفتار آنان توجه نموده اند؛ موضوعی که برگرفته از رفتارهای موجود جامعه است و اغلب با این که آن ها را در معاشرت ها، مسئولان، مردم عادی و خاص جامعه می بینیم ولی کمتر بدان توجه داریم. گرته برداری از پلان های فیلم های قبلی، نیش و نوش کلامی بازیگران با فضای دینی یا اجتماعی جامعه موضوع تازه ای نیست؛ چرا که در بعضی از برنامه های تلویزیونی به صورت لحظه ای بدان پرداخته اند. شاید رگبار دیالوگ ها یا رفتارهای غیرمتعارف این گونه منتقدان را برانگیخته است. هرچند مانده ام که در برنامه پایتخت بین قوای سه گانه، چرا نقادی از قوه قضائیه مغفول مانده است !؟

او با اشاره به این که راضی نگه داشتن مخاطب در شرایط قرنطینه برای رسانه ملی کار سخت تری بوده، در ادامه این یادداشت نوشته است: بینندگان تلویزیونی در شرایط خوف و رجا از اخبار مرگ و میرهای ناشی از کرونا، بگیر و ببندهای قرنطینه خانگی و استانی، ناخواسته ترش می نمایند و به هر موضوعی در خانه یا رسانه ملی پیله می نمایند، حتی به پوشش بازیگران یا دیالوگ های آنان و تداخل برنامه های تلویزیونی مخاطب پسند. یادمان باشد سال جاری تلویزیون یکی از اعضای خانواده بود، در حالی که سال های قبل هیچ کس در قرنطینه خانگی نبود و اغلب افراد در فرصت شادی پای برنامه های تلویزیون می نشستیم، لذا راضی کردن مخاطب در دوران قرنطینه خانگی ، ساز و کار خاصی می طلبد. به عبارت دیگر، بینندگان تلویزیون افراد متعارفی نیستند که بخواهند از دیدن برنامه طنازانه لذت ببرند، تماشا کردن تلویزیون در قرنطینه، نوعی وقت تلف کردن برای گذر زمان صبح و شب بود و صد البته چون برنامه های تلویزیونی در زمان ماقبل عصر کرونایی ساخته شده بود، مخاطب محبوس در خانه نمی توانست از آن ها لذت ببرد.

صدفی در ادامه درباره لزوم پخش برنامه هایی که در این شرایط به آرامش بیشتر مخاطبان یاری می نماید، تاکید نموده است: انتظار می رفت دست اندرکاران کنداکتور تلویزیون با شناخت از فضای استرس و اضطراب مخاطبان و اخبار ناخوشایند بیماری، با ایجاد فضای روانی مناسب در جامعه با همفکری کارشناسان روانشناسی و رسانه، برنامه های خوبی را دست چین نمایند تا ضمن ایجاد آرامش در مخاطبان، لذت دیدن را به آنان انتقال دهند.

این منتقد سپس برنامه های آموزش مقاطع مختلف تحصیلی در تلویزیون را عدالت آموزشی در انتقال تجربیات معلمان دلسوز برای دانش آموزان سراسر کشور عنوان نموده و آورده است: صادقانه باید اذعان کرد تنها اتفاق نادر در رسانه ملی، فراوری و پخش برنامه های آموزشی مدارس بود؛ موضوعی که کمتر منتقد یا مخاطب دلسوزی بدان در نقادی ها اشاره داشت. شاید با وجود توسعه رسانه های آموزشی در جوامع توسعه یافته، پرداختن به این موضوع پیش پا افتاده باشد. اما عدالت آموزشی در انتقال تجربیات معلمان دلسوز برای دانش آموزان سراسر کشور در قرطینه، تجربه گرانقدری بود. ضروری است در این زمینه کارشناسان آموزشی برنامه های فراوریی را از منظر مخاطب شناسی گروه های سنی در بوته نقد قرار دهند تا اشکالات وارده به نحوی در آینده اصلاح گردد.

خاطرم هست اواسط دهه 70 قرار بود شبکه آموزشی (شبکه چهار) با همفکری وزارت آموزش و پرورش راه اندازی گردد اما انحصارگرایی رسانه ملی و کیسه دوختن برای چندرغاز اعتبارات آموزشی موجب شد دو سامانه آموزشی کشور، بدون انعقاد توافق نامه ای از هم جدا شوند اما این بار ویروس کرونا موجب همدلی و همفکری بین این دو رسانه آموزشی شد.

صدفی با تاکید بر ضرورت انتقاد سازنده از صداوسیما، برنامه ها و فیلم های شبکه های ماهواره ای را هم مورد انتقاد قرار داده و نوشته است: رسانه ملی باید نقد گردد تا بتواند از ساختار فاقد خلاقیت، رانت خواری گروه ها، عدم تنوع برنامه ها و تکنیک های ساده خارج گردد. کلاه مان را قاضی کنیم اگر فرصت دیدن برنامه های ده ها شبکه تلویزیونی ماهواره ای فارسی زبان را داشتید آیا از دیدن این برنامه ها لذت می بردید؟ چقدر به سازندگان آگهی تبلیغاتی پلشت آن ها لعن و نفرین داده اید؟ چقدر زمان برای دیدن یک فیلم 90 دقیقه ای در این رسانه ها با وجود تبلیغات تکراری و ملال آور آن صرف نموده اید؟ چند قسمت از برنامه های کلیشه ای و مطول ترکیه را تماشا نموده اید؟ حال اگر به برنامه های ضعیف ایرانی اخ و تف می فرستید در همان شبکه های تلویزیونی ماهواره ای، شاهد حلوا حلوا کردن آن ها هستید؟

در خاتمه این یادداشت صدفی ضمن توصیه هایی به مدیران صداوسیما آورده است: کوتاه سخن، مدیران رسانه ملی در هر فرصتی ضمن بازآموزی برنامه سازان با شیوه های نوین، نیم نگاهی به فرهنگ مخاطبان ، زمان پخش برنامه ها و شرایط روانی - اجتماعی جامعه داشته باشند تا بتوانند در فرصت های طلایی، زمان آشتی با مخاطبان عام و خاص را فراهم نمایند، برنامه سازان نیز هیچ هراسی از نقد برنامه ها نداشته باشند؛ چرا که فریم به فریم تصاویر و دیالوگ های شان مورد نقادی مخاطبان عام و خاص خواهد بود و این مایه مسرت است که مخاطب منتقد، مشاور کم هزینه آنان خواهد بود.