تعارض منافع سازمانی چیست؟ - مجله هدیه

به گزارش خبرنگاران، در یادداشت بهنام ذوقی رودسری آمده است: اصطلاح تعارض منافع سازمانی (Organizational Conflicts of Interest) در خصوص انواعی از تعارض منافع استفاده می گردد که در آن یک فرد در دوراهی بین وظایف (یا وفاداری های) مختلف به دو یا چند فرد یا سازمان مختلف قرار می گیرد. به عنوان مثال، زمانی که شخصی وکالت چند متهم را در یک پرونده جنایی بر عهده می گیرد، ممکن است در معرض تعارض منافع قرار گیرد. اصطلاح تعارض منافع به خوبی این موارد را توضیف می نماید، زیرا شخص کوشش می نماید که به دو سازمان مختلف خدمت کند که هر کدام به سویی متفاوت حرکت می نمایند؛ اما موقعیت های تعارض منافع سازمانی لزوما به خدمت به دو کارفرما مربوط نمی شوند.

یک مثال رایج از تعارض منافع سازمانی که با مدل دو کارفرما مطابقت ندارد، می تواند بدین صورت باشد: موقعیتی را در نظر بگیرید که قاضی اسمیت در پرونده شخص ABC در شکایت از DEF تعارض منافع دارد، زیرا این قاضی در شرکت ABC سهامدار است. اما این موقعیت تعارض منافع به این دلیل نیست که قاضی اسمیت به دو کارفرما خدمت می نماید بلکه یکی از افراد ذینفع خود او است. سه عنصر تعارض منافع در اینجا بدین شکل هستند: (1) شخص دچار تعارض -قاضی اسمیت؛ (2) منفعتی که این شخص در موقعیت دارد - در اینجا نفع قاضی اسمیت، حفظ ارزش سهام خود است؛ و (3) مسئولیتی که شخص دچار تعارض نسبت به شخصی ثالث بر عهده دارد (در اینجا وظیفه قاضی اسمیت در برابر نظام قضایی در جهت قضاوت منصفانه بین ABC و DEF است). هر کدام از این سه عنصر احتیاجمند به بحث بیشتر هستند.

عناصر تعارض منافع سازمانی

الف) شخص دچار تعارض: در تعارض منافع فردی، شخص دچار تعارض می تواند یک فرد باشد و در تعارض منافع سازمانی، یک سازمان. این تفاوت حداقل یک فرض اساسی و چند پیامد مهم با خود دارد. این فرض وجود دارد که تمامی مردم و نهادهای مرتبط با یک سازمان (کارکنان، مقامات، ماموران، عوامل یا نمایندگان) منافع سازمان را منافع خود می دانند و می خواهند این منافع را بیشتر نمایند. به عنوان مثال شرایطی را در نظر بگیرید که در آن کارکنان بخش تحقیق و توسعه یک شرکت به یک اداره دولتی یاری نمایند که مشخصات فنی سیستم جدیدی را تدوین نمایند؛ در حالی که در دفتر دیگری در همین شرکت، مدیرانی در رقابت هستند تا همین سیستم را برای دولت بسازند.

ب) منفعتی که شخص در موقعیت دارد: منفعت شخص اغلب مسئله ای اقتصادی (عموما پول یا چیزی مثل املاک یا موقعیت کاری یا ارتقای کاری) است که در موقعیت تعارض منافع به خطر می افتد. این منفعت ممکن است به همسر یا اعضای خانواده شخص نیز مربوط باشد. به عنوان مثال سنای آمریکا از نمایندگان می خواهد که اموال همسرانشان را نیز اعلام نمایند.

ج) مسئولیتی که شخص دچار تعارض نسبت به شخصی ثالث بر عهده دارد: این امر همان منفعت رقیب در موقعیت تعارض است. درحالی که شناسایی نفع فرد دچار تعارض (یا سازمان او) اغلب آسان است (و اغلب اقتصادی است)، اما سوی دیگر تعارض ممکن است اصلا به عنوان منفعت شخص دچار تعارض دیده نگردد. می توان گفت که منفعت شخصی ثالث در خطر است ولی این منفعت اغلب غیراقتصادی است و در بسیاری از موارد، شخص ثالث صرفا کوشش می نماید که از شخص دچار تعارض، قضاوتی بدون سوگیری در خصوص چیزی دریافت کند. به مثال قاضی اسمیت بازمی گردیم. منفعتی که با منافع قاضی اسمیت در حفظ ارزش سهام خود در شرکت ABC در تعارض است، قضاوت منصفانه در مشاجره است. احتمالا DEF بیشتر از ABC در خصوص مالکیت سهام قاضی اسمیت نگران است. ما می گوییم که قاضی اسمیت تعارض منافع دارد زیرا این ریسک وجود دارد که سود شخصی او در سهام ABC با توانایی انجام مسئولیتش در قبال نظام قضایی تداخل داشته باشد و او نتواند بی طرفانه و منصفانه قضاوت کند. به عبارت دیگر، منافع فردی یا سازمانی شخص دچار تعارض با مسئولیت او در قبال شخصی ثالث تعارض دارد و این مسئولیت اغلب شامل ارائه قضاوتی منصفانه است که آلوده به منافع شخصی نباشد.

دسته بندی موقعیت های تعارض منافع سازمانی

حال با داشتن این چارچوب تحلیلی به یک تبیین و دسته بندی حقوقی ارائه شده در این مورد مراجعه می کنیم. قانون تدارکات فدرال (FAR) آمریکا موقعیت های تعارض منافع سازمانی را بدین صورت تبیین می نماید: شخص به دلیل فعالیت ها یا روابط دیگر خود نمی تواند (به طور حقیقی یا بالقوه) یاری یا مشاوره بی طرفانه ای به دولت بدهد. یا عینی بودن فرد در اجرای قرارداد کاری مختل است یا ممکن است مختل گردد یا شخص یک مزیت رقابتی ناعادلانه دارد. در اینجا منظور FAR از شخص، شخص حقوقی است.

به عنوان مثال، زمانی که از کارکنان طرف یک قرارداد خواسته می گردد که به دولت مشاوره دهند و شرکت این کارکنان بسته به مشاوره ای که به دولت می دهند، ممکن است قراردادهایی را دریافت نمایند یا از دست بدهند. یک تعارض منافع سازمانی وجود دارد که توانایی کارکنان در جهت ارائه مشاوره بی طرفانه را مخدوش می سازد.

زمانی که شرکتی به دلیل قرارداد قبلی خود به اطلاعاتی دسترسی دارد که برای عموم منتشر نشده اند و این اطلاعات ممکن است به این شرکت در رقابت برای کسب قراردادی در آینده یاری نمایند، شرایط همانند شرایطی است که شرکتی با هک کردن کامپیوترهای دولتی، رشوه دادن به مقامات دولتی یا به وسیله جاسوسی صنعتی به اطلاعات محرمانه دست پیدا کند.

عبارت مربوط به مزیت رقابتی ناعادلانه در نگاه اول به راحتی در چارچوب تعارض منافع قرار نمی گیرد. توجه داشته باشید زمانی که شرکتی به دلیل قرارداد قبلی خود به اطلاعاتی دسترسی دارد (به عنوان مثال موقعیت های تعارض منافع درب های گردان و ارتباطات پساشغلی از مصادیق این شرایط هستند) که برای عموم منتشر نشده اند و این اطلاعات ممکن است به این شرکت در رقابت برای کسب قراردادی در آینده یاری نمایند، شرایط همانند شرایطی است که شرکتی با هک کردن کامپیوترهای دولتی، رشوه دادن به مقامات دولتی یا به وسیله جاسوسی صنعتی به اطلاعات محرمانه دست پیدا کند.

FAR تعارض منافع سازمانی را به سه دسته تقسیم می نماید: قواعد نابرابر زمین بازی، دسترسی نابرابر به اطلاعات و مخدوش بودن عینیت.

قواعد نابرابر زمین بازی به موقعیت هایی اشاره دارد که در آن یک شرکت قواعدی برای رقابت در آینده تدوین می نماید. به عنوان مثال شرایط رقابت نمایندگان برای یک قرارداد. دسترسی نابرابر به اطلاعات زمانی پیش می آید که شرکتی به اطلاعات محرمانه دسترسی داشته باشد (عموما در جریان کار یک قرارداد) که برای دریافت قراردادی به آن شرکت یک مزیت غیرمنصفانه می دهد. مخدوش بودن عینیت زمانی پیش می آید که از شرکتی خواسته می گردد تا وظایفی انجام دهد که به عینیت احتیاج دارد ولی نقش دیگری که شرکت دارد، عینیت شرکت را زیر سوال می برد. به عنوان مثال موقعیتی را در نظر بگیرید که شرکتی باید برای دولت، عملکرد شرکت ها را ارزیابی کند، درحالی که یکی از این شرکت ها به شرکت ارزیاب وابسته باشد.