ساخت ویلای کوچک: باغشمال، نامی یادگار از دوران شاه نشینی تبریز - مجله هدیه

جهت دریافت خدمات ساخت ویلای کوچک با گروه ساختمانی آبان در ارتباط باشید. گروه آبان با سالهای تجربه طراحی معماری و ساخت و مشارکت در پروژه های ساختمانی ویلا و باغ کوچک و بزرگ بهترین انتخاب جهت مشاوره و اجرا میباشد.

عباس میرزا و دیگر شاهزادگان قاجار در دوران شاهزادگی خود با احداث ساختمان ها و کاخ های گوناگون در محوطه باغ شمال، بیشترین رونق و آبادانی را به آن بخشیدند؛ به گونه ای که این باغ پس از عباس میرزا به باغ شاهزاده مشهور شد. در سال 1308 خورشیدی باغ شمال به تملک شهرداری عایدی و خاتمه به جهت عدم علاقه و رسیدگی حکومت اواخر قاجاریه ویران شد؛ استادیوم تختی نیز در بخشی از این باغ بزرگ و تاریخی احداث شده است. طول باغشمال 1050 ذرع تبریز و عرض آن 524 ذرع تبریز بود.

این عمارت یکی از ابنیه مهم دوره قراقویونلوها، آق قویونلوها، صفویه و به خصوص دوره قاجار بود. جغرافی نویسان و توریستانی که از قرن سوم و چهارم هجری به بعد از تبریز تماشا نموده و مطالبی درباره این شهر نوشته اند به وجود بناها، کاخ ها و سرای های باشکوه و زیبا که غالباً از طرف سلاطین، امراء و وزرا ساخته شده و به نام بانیان خود معروف بوده اند، اشاره نموده اند.

بعضی از این بناها به مرور زمان از بین رفته و اکنون نشانی از آن ها بر جای نمانده است. بعضی هم به صورت ویرانه هایی عایدیه اند که حکایت از عظمت و شکوه نخستین خود دارند و تعداد بسیار اندکی نیز، به خاطر نزدیکی زمان احداث و توجه متولیان آن ها به صورتی تقریباً سالم به جای مانده اند.

کاخ هشت بهشت نیز نمونه ای از این بناها است که اکنون نه تنها اثری از این کاخ باشکوه باقی نمانده بلکه حتی می توان گفت که وجود چنین بنای باشکوهی به فراموشی سپرده شده است.

نقشه باغ شمال و کاخ های آن

هشت بهشت که یکی از کاخ های زیبا و معروف دوره آق قویونلو بود، در سال 888 هجری قمری، به دستور سلطان یعقوب پسر امیرحسن بیک مشهور به اوزون حسن، بنا شد. البته در خصوص بانی احداث این کاخ روایت های متفاوتی وجود دارد؛ چنانچه بعضی این کاخ را به اوزون حسن و بعضی دیگر به پسرش یعقوب نسبت می دهند. به هر ترتیب اولین کاخ هشت بهشت، در تبریز و در قرن نهم هجری بناشده است.

معماری

این کاخ بر مبنای توصیف های مندرج در کتاب ها، عمارتی هشت ضلعی بود که بعدها موسوم به هشت بهشت شد.

توصیف توریستان

تاجر ونیزی که از هشت بهشت تماشا نموده، در توصیف این باغ و کاخ نوشته است: اکنون که از توضیح و وصف و مطالب گوناگون درباره این شهر فارغ شده ام، می پندارم که نباید از ذکر کاخ زیبایی که سلطان حسن بیک بزرگ ساخته بود، غفلت کنم. هرچند پادشاهان سلف او کاخ های بزرگ و زیبای بسیاری در این شهر ساخته اند، اما هیچ یک قابل قیاس با کاخ حسن بیک نیست و این قصر به مراتب از همه آن ها بهتر است. این کاخ چنان باشکوه است که تا به امروز در ایران همانندی نداشته است. کاخ را در مرکز باغی بزرگ و زیبا، بر روی صفه ای به ارتفاع یک یارد و نیم و پهنای پنج یارد ساخته اند. این کاخ را هشت بهشت خوانند که به معنی هشت بخش است، زیرا به هشت بخش مختلف تقسیم شده است. بلندی آن سی قدم و محیط آن در حدود هفتاد تا هشتاد یارد است و هر بخش به چهار غرفه بیرونی و چهار غرفه درونی تقسیم شده و بقیه کاخ در زیر گنبد مدور فیروزه فام باشکوهی قرار گرفته است. کُل کاخ در زیر یک سقف ساخته شده است. بنایی یک طبقه است و فقط یک ردیف پلکان تا صفه کشیده شده که از آن طریق شخص بالا می رود و خودش را به غرفه های مختلف می رساند.

کاخ در طبقه هم سطح زمین، چهار ورودی سراسر میناکاری و زراندود شده دارد و چنان زیبا است که بیان انسان از وصف آن عاجز می ماند. جلوی هر یک از ورودی های کاخ، راهی را با سنگ مرمر سنگ فرش نموده اند که به صفه منتهی می شود و در مرکز صفه، جوی آبی با مهارت در دل سنگ های مرمر تراشیده اند. پهنای این جوی کوچک، چهار انگشت و ژرفایش نیز چهار انگشت است که به شکل تاک یا مار کنده شده است. بدین معنی که در یک نقطه می جوشد و در جوی روان می شود و پس از عبور از جهت مارپیچ و مدور به همان جای اول برمی شود و به مجرای دیگر می افتد. سه یارد بالاتر از صفه را با سنگ مرمر ساخته اند و قسمت های پایین آن را با گچ بری و به رنگ های گوناگون درآورده اند و این چشم انداز از دور مانند آیینه نمایان است.

این توریست ونیزی می گوید: سقف تالار بزرگ با لاجورد و آب طلا به صورت بسیار زیبایی آراسته شده است و نقوش را چنان زیبا کشیده اند که چون تصاویر آدمیان زنده می کنند. بر روی سقف تصاویری از جنگ با بیگانگان که سال ها پیش از این روی داده است، نقش شده است. بعلاوه بر روی این نقش ها، تصویر گروهی از سفیران دربار عثمانی در پیشگاه سلطان حسن بیک در تبریز همراه با متن تقاضاها و جواب هایی که اوزون حسن به ایشان داده بود، را می توان دید. تصویر مجالس شکار حسن بیک را نیز درحالی که بسیاری از امیران درگاه ملتزم رکابش هستند و همه بر اسب سوارند با تازی و شاهین می توان دید. بعلاوه بسیاری از جانوران مانند فیل و کرگدن را که همه حکایت از ماجراهایی می نماید که بر وی گذشته است. بر کف تالار فرش باشکوهی گسترده اند که ظاهراً از ابریشم است و دارای طرح های زیباست. این فرش گرد و درست به میزان کف تالار است. اتاق های دیگر نیز مفروش است. این تالار نور ندارد و فقط از اتاق ها روشنایی می گیرد. با این همه تالار مرکزی دارای مدخل هایی است که درهای آن ها به اتاق ها و کفش کن ها باز می شود و این اتاق ها و کفش کن ها دارای پنجره های بسیاری است که از آن ها نور به داخل می تابد. هر کفش کن فقط یک پنجره دارد اما همین یک پنجره به میزان بدنه اتاق و به صورتی زیبا نصب شده است.

آنچه هنرمندان چیره دست بر دیوارها و سقف تالارهای کاخ هشت بهشت نقاشی نموده بودند، در واقع نموداری از اشتیاق سرسلسله دودمان بایندری به شکار و بزم بود. به گفته باربارو در دوران صلح هنگامی که امیر حسن بیک در مرکز خویش، شهر تبریز اقامت داشت برای تفریح او و ملازمانش مرتباً بساط سور و تفریح گسترده می شد.

بر مبنای آنچه در اسناد و مدارک آمده است، کاخ هشت بهشت تبریز در اوایل عهد صفویه نیز قصری شاهانه بود. در دوران شاه اسماعیل اول صفوی که تبریز مرکز بود در ذکر احوال آن شهریار به دفعات به نام عمارت و باغ هشت بهشت برمی خوریم که مراسم شاهانه در آنجا برگزار می شده است.