اماواگرهای احیای تالاب انزلی با فناوری نانو، مخالفان چه می گویند؟ - مجله هدیه

تالاب بین المللی انزلی از مهم ترین زیستگاه های پرندگان مهاجر و محل تخم ریزی آبزیان است. این تالاب از نخستین تالاب های ثبت شده در معاهده رامسر در سال 1971 میلادی است.

تالاب بین المللی انزلی هم اکنون در فهرست مونترال قرار گرفته است. قرار دریافت در این فهرست به معنای این است که تالاب در حال خشک شدن است و به مراقبت احتیاج دارد. امروز تنها 20 هزار هکتار از مساحت تالاب انزلی آب دارد.

قربانعلی محمدپور، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان تغییرات اقلیمی، کاهش آب دریای خزر، ورود انواع فاضلاب، ورود حجم زیادی از رسوبات، رشد بی رویه گیاهان مهاجم وارداتی همانند سنبل آبی و همچنین تجاوز به حریم تالاب را از مهم ترین علل خشک شدن بخشی از آب تالاب انزلی اعلام نموده است.

به گفته وی در سه دهه گذشته میانگین عمق آب تالاب بین المللی انزلی از 11 متر به کمتر از 2 متر و در مناطقی تا 70 سانتی متر کاهش یافته است.

زمزمه احیای تالاب انزلی با فناوری نانو

احیای تالاب انزلی با فناوری نانو ذرات تیتانیوم، موضوع تازه ای است که اذهان را بیش ازپیش نه تنها متوجه سرنوشت تالاب انزلی بلکه متوجه سلامت اهالی حاشیه تالاب می نماید.

نگاهی به یادداشت ها و اظهارنظرهای دانشگاهیان و فعالان حوزه محیط زیست نشان می دهد که این روزها توجه آن ها از مسئله هجوم انواع فاضلاب ، انباشت رسوبات، تجاوز به حریم تالاب، گیاهان مهاجم، اثرات سدها و بی توجهی به آب بندان ها که از جمله دردهای تالاب انزلی است به سمت پیش بینی خطرات و آسیب های به کارگیری این روش جدید سوق یافته است.

مردادماه سال جاری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در نامه ای به رئیس سازمان برنامه وبودجه کشور خواهان تخصیص بودجه برای احیای تالاب انزلی با شیوه ای نوین از زیست پالایی شد.

در ادامه مهرماه سال جاری شاهد بازتاب گسترده خبر احیای تالاب انزلی با فناوری نانو در رسانه ها بودیم و مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان با اشاره به فرایند این پروژه بیان کرد: اجرای این طرح به 1, 000 میلیارد تومان اعتبار احتیاج دارد و دولت می کوشد تا در مدت سه سال این اعتبار را اختصاص دهد.

و اما هم زمان با سفر اخیر رئیس جمهور به گیلان با حضور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، عملیات اجرایی احیا تالاب بین المللی انزلی به روش زیست پالایی در 200 هکتار از این تالاب به صورت آزمایشی در منطقه سرخانکل صومعه سرا شروع شد.

لزوم توجه به شرایط حساس تالاب انزلی

یک کارشناس محیط زیست درباره این طرح به خبرنگاران می گوید: تالاب بین المللی انزلی، یکی از مهم ترین تالاب های جهان محسوب می گردد و در سال 54 جزو تالاب های حفاظت شده در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید. حفظ این محیط آبی نه تنها برای حاشیه نشینان آن اهمیت بسیاری دارد، بلکه این تالاب می تواند سال ها میزبان گردشگران بسیاری نیز باشد که هم به عنوان تفریح و هم تفرج نیم نگاهی به زیبایی های این تالاب عظیم داشته باشند که این روزها حال خوبی ندارد.

محمد لاهوری با بیان اینکه وضع تالاب انزلی، به مانند نفس های یک بیمار بدحال است که با کوچک ترین اشتباهی خواهد مُرد، می افزاید: اثرات منفی دست درازی به طبیعت آبی، غیرقابل جبران است. مشکل بسیاری از شرکت ها که ادعای احیای تالاب دارند این است که این محیط را با استخر ماهی یا محیط تصفیه فاضلاب مقایسه نموده و کنش ها و تعاملات زیستی را در این عرصه نادیده گرفته اند.

وی ورود سرخس آزولا را یکی ازاین دست درازی های بدون ارزیابی دانست که سبب شد نفس های تالاب انزلی به شماره بیفتد و ادامه می دهد: اخیراً شرکتی در حوزه نانو با ادعای احیای تالاب انزلی، بدون داشتن ارزیابی زیست محیطی، به صورت مستقیم اقدام به استفاده از نانو ذرات اکسید تیتانیوم (TiO2) در قالب مجموعه مواد موسوم به بایوجمی نموده که اساساً در تصفیه فاضلاب ها به کار گرفته می گردد و استفاده از این روش در محیط باز و غیرقابل کنترل تالاب، بسیار خطرناک و در نهایت منجر به مسموم شدن تالاب خواهد شد.

اثرات طرح بر سلامت مردم بررسی گردد

وی با بیان اینکه نانو ذرات اکسید تیتانیوم در آب حل نشده و بعد از فرآیند تصفیه به شکل رسوب در کف ته نشین می شوند، می افزاید: این شرکت هنوز پاسخی درباره تکلیف هزاران تن رسوب اکسید تیتانیومی که در این فرآیند نشست نموده و به همراه غذای آبزیان به سفره های حاشیه نشینان و حتی سایر شهرها و استان ها منتقل خواهد شد، نداده است. مضاف بر اینکه تا به امروز هیچ سابقه ای برای اجرای روش یاد شده در محیط آبی زنده وجود نداشته و به ادعای شرکت مجری، نخستین بار است که در جهان اجرا می گردد.

لاهوری با تأکید بر اینکه باید توجه داشت که تالاب انزلی موش آزمایشگاهی برای آزمون وخطای روش های نه چندان مطمئن نیست، شرح می دهد: ورود هرگونه ماده شیمیایی یا حتی بیولوژیک بدون داشتن نتایج آزمایشگاهی مطمئناً از شرکت های معروف و معتبر جهان، می تواند بر روی زندگی و حیات حاشیه نشینان تأثیر منفی داشته باشد. نتایج آزمایشگاهی شرکت های ایرانی ملاک بی خطر بودن این روش نخواهد بود، چراکه در جهان مراکز معتبری وجود دارد که نتایج درست را منتشر می نمایند.

لجن ته نشین شده از اجرای این طرح حکم آتشفشان خاموش را دارد

وی اظهار می نماید: یکی از سؤالاتی که شرکت مجری و هیچ سازمان مرتبط دیگر به آن پاسخ نداده است، بلوم شیمیایی و آزاد شدن سموم و فلزات سنگین موجود در لجن ته نشین شده در دوره به اصطلاح احیا و ورود مستقیم آن به بافت زنده آبزیان است. لجن ته نشین شده در تالاب در حکم یک آتش فشان خاموش سرطان زا بوده که مملو از سموم کشاورزی و سایر آلودگی ها است.

این کارشناس در ادامه می گوید: مطالعات بسیاری از اثرات منفی استفاده از اکسید تیتانیوم بر روی موش های آزمایشگاهی که رفتارهای بیولوژیک بسیار نزدیکی با انسان دارند صورت گرفته و نتایج آزمایش و احتمال بروز سرطان را در آن ها معنی دار نشان داده است. نتایج حاصل از این آزمایش ها با جستجو در اینترنت قابل دسترس است.

لاهوری با بیان اینکه مدیران اجرایی هنوز مستندات مربوط به استفاده از این روش را منتشر ننموده اند، می افزاید: نتایج به دست آمده حاصل از چند محیط محصورشده مشابه روش های تصفیه فاضلاب، نه در محیط های زنده کاربردی دارد و نه می توان آن را ملاک قرار داد.

وی ادامه داد: سوال بسیاری از فعالان محیط زیست این است که آیا تیم اجرایی این روش احیا، حاضر به شنا کردن در محیط آزمایشی خود هستند و یا حاضر هستند از ماهیان که در این محیط پایلوت نشانه گذاری خواهند شد، به عنوان غذا استفاده نمایند؟ اگر این سوال مثبت باشد، می توان ادعا داشت که این روش می تواند احتمالاً برای تالاب انزلی مفید باشد و سرطان را به جای غذا سر سفره مردم نیاورد.

طرح پایه علمی ندارد؟

بهره مند شدن از دانش و تجارب متخصصان و دانشگاهیان دلسوز در فرآیند مطالعات و اجرای طرح ها در جهت دستیابی به اهداف بسیار تأثیرگذار است.

یک استاد زیست شناسی دانشگاه تهران درباره طرح احیای تالاب انزلی با فناوری نانو ذرات تیتانیوم به خبرنگاران می گوید: ظاهراً شرکتی از اصفهان مدعی شده که می خواهد تالاب انزلی را با اکسید تیتانیوم احیا کند. من پس از آگاه شدن از این موضوع و دریافت برخی از گزارش ها، مذاکراتی با همکاران شیمیستم در دانشگاه داشتم و با کسانی که اتفاقاً تخصص نانو ذرات داشتند صحبت کردم و تقریباً همه آن ها بدون استثنا گفتند که چنین برنامه ای پایه علمی ندارد و امکان پذیر نیست و اصلاً نمونه ای از آن در این مقیاس وسیع در هیچ کجای جهان انجام نشده است.

حسین آخانی با اشاره به اینکه به عنوان زیست شناس نگرانی های بسیار جدی از ورود حجم بالای نانو ذرات تیتانیوم به حوزه تالاب داریم چراکه تحقیقات علمی نشان داده که این ذرات می تواند سبب تغییر در DNA و ایجاد موتاسیون (جهش) شده و سرطان زا باشند، می افزاید: اگر این ذرات در یک تالاب بسیار عظیم همانند تالاب انزلی که چرخه های غذایی در آن بسیار گسترده بوده و شامل میکروارگانیسم ها، قارچ ها، آبزیان، گیاهان و حتی فراتر از آن پرنده ها است وارد گردد، می تواند خطرات جدی هم برای سلامت اکوسیستم و هم سلامت مردم داشته باشد.

گام برداشتن به سمت آبادانی کشور و برطرف معضلات بدون همراهی و همدلی مردم و حفظ اعتمادشان ممکن نیست. ازاین رو انتظار می رود در خصوص طرح احیای تالاب انزلی به روش نوین ازآنجاکه در سرنوشت تالاب و سلامت مردم بسیار تأثیرگذار است، انجام مطالعات، بررسی ها و ارزیابی ها به دقت انجام و نتایج به صورت شفاف اعلام گردد.

آخانی با اشاره به وابستگی شرکت گرداننده طرح به خانه کشاورز، اظهار می نماید: وقتی قبل از آنکه توسط دستگاه های علمی و محققان موردبررسی قرار گیرد و بدون طی کردن تمام مراحل قانونی و دقت های علمی به این طرح بودجه داده می گردد، این شبهه را ایجاد می نماید که دست هایی در کار است که این طرح نهایتاً انجام گردد.

این استاد دانشگاه همچنین بیان می نماید: جای سوال است چرا برای کشوری با وسعت یک میلیون و 648 هزار کیلومتری که بسیاری از تالاب هایش مشکل دارد و در بودجه سال 98 کشور تنها 3 میلیارد تومان برای این تالاب ها اعتبار در نظر گرفته شده اما برای چنین پروژه ای قبل از اینکه جهت قانونی و تأمین بودجه به وسیله مجلس شورای اسلامی را طی کند اعتبار 85 میلیارد تومانی به عنوان پیش پرداخت از محل بودجه خشک سالی کشور مدنظر قرار می گیرد.

اجرای طرح در 16 هکتار از استخرهای حاشیه تالاب

مدیرکل حفاظت از محیط زیست گیلان در آستانه سفر رئیس جمهور به استان دراین باره در مصاحبه با خبرنگاران با بیان اینکه طرح زیست پالایی بایوجمی در سال 94 به کارگروه احیای تالاب انزلی ارائه شد و پس از بررسی در زیر کمیته های فنی کارگروه احیای تالاب انزلی مقرر شد با نظارت پژوهشکده آبزی پروری در منطقه ای خارج از محدوده و در حاشیه تالاب انزلی طرح اجرا گردد، اظهار می نماید: این طرح در 16 هکتار از استخرهای حاشیه تالاب مخصوص بازسازی ذخایر ماهیان تالاب انزلی با همکاری شیلات گیلان اجرا شد.

قربانعلی محمدپور با اشاره به اینکه قطعات انتخاب شده دارای شرایط مشابه اکوسیستمی تالاب هستند و در داخل آن ها لارو ماهی سفید، ماهیان مولد تالاب و ماهیان گوشتی به همراه استخرهای شاهد در نظر گرفته شد و از لحاظ تأثیر بر روی پارامترهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی مقایسه انجام گرفته است، می افزاید: پارامترهای میزان سموم، فلزات سنگین و تأثیرات آن بر زیستمندان نیز توسط پژوهشکده آبزی پروری اندازه گیری و در حال تنظیم گزارش نهایی است.

وی ادامه داد: این طرح در سیستم های تصفیه فاضلاب و استخرهای پرورش ماهی در کشور و خارج از کشور سابقه اجرایی دارد.

میزان سموم و فلزات سنگین اجرای طرح در حال بررسی است

وی در ادامه درباره زمان و هزینه پروژه نیز به خبرنگاران شرح می دهد: در صورت موفقیت طرح پایلوت، مدت اجرای پروژه سه سال پیش بینی شده است. هزینه های مستقیم اجرای این طرح در تالاب انزلی به ازای حذف هر مترمکعب لجن برابر با 5 هزار تومان برآورد شده که متناسب با مساحت محدوده در نظر گرفته شده برای عملیات احیا محاسبه می گردد.

محمدپور درباره میزان سموم و فلزات سنگین رهاشده به دنبال اجرای طرح و تأثیر آن بر زیستمندان تالاب و انسان های ساکن حاشیه تالاب بیان می نماید: مقرر است اثرات مواد به کار گرفته شده و فلزات سنگین بر بافت آبزیان در پروژه ارزیابی ریسک، توسط اساتید دانشگاه تهران موردمطالعه تخصصی و فنی قرار گیرد، به طوری که از بخش های متفاوت بافت آبزیان به ویژه ماهی به عنوان مثال پوست، بافت میانی، برانش، خون و… نمونه برداری و در آزمایشگاه معتبر داخلی و خارجی تحت بررسی و آزمایش قرار گیرد. بدیهی است نتایج این مطالعات در اجرای پروژه معین نماینده است.

لزوم اتخاذ تصمیمی درست

تالاب انزلی گنجینه ارزشمند زیستی برای گیلان و ایران محسوب می گردد و زندگی زیستمندان و اهالی حاشیه تالاب به سرنوشت تالاب گره خورده، ازاین رو احیای تالاب انزلی و برطرف معضلات آن هدفی متعالی است اما انتظار می رود این موضوع با مجموعه ای از اقدامات سنجیده و بررسی های گسترده و عزم و مشارکت همگانی مسئولان، کارشناسان خبره و مردم محقق گردد.

امید می رود اعلام نتایج بررسی ها و مطالعات انجام گرفته با توجه به نظرات مثبت و منفی متخصصان نسبت به عواقب اجرای این طرح به صحیح ترین تصمیمات منجر گردد.